بررسی شیوه‌های رعایت ادب در صحیفة سجادیه

نظریة ادب‌ورزی به عنوان یکی از شاخه‌های کاربردشناسی زبان،‌ مورد توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران قرار گرفته و دستاوردهای فراوانی را در پی داشته‌است. در این میان،‌ میراث حضرت امام سجاد (ع) و دعاهای صحیفة سجادیه،‌ به علت برخورداری از معارف اسلامی گوناگون، سبک و مضمون والا و ارزشمند،‌ جایگاه مهمی دارد. علاوه بر آن،‌ تفاوت در جایگاه اجتماعی،‌ سیاسی و دینی افراد،‌ آن‌ها را به سمت شیوه‌ای خاص از سخن گفتن سوق می‌دهد تا به‌این‌ترتیب متکلم در کنش زبانی خود به منزلت و وجهة مخاطب لطمه وارد نکند؛ چراکه انسان‌ها در دعاهایشان خداوند را به عنوان عالی‌ترین مقام هستی مورد خطاب قرار می‌دهند. این مقاله می‌کوشد تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس نظریة ادب «براون» و «لوینسون» و همچنین با توجه به دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در این خصوص،‌ به بررسی سازوکارهای رعایت ادب در صحیفة سجادیه بپردازد و نشان دهد ایشان هنگام صحبت‌کردن با خداوند متعال از چه شیوه‌هایی برای ادب‌ورزی بهره می‌گیرد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در صحیفه سجادیه،‌ از ابزارهای تعدیلی گوناگونی جهت تلطیف فضای امر و کاهش تحمیل خواسته وجود دارد. پرهیز از بیان درخواست به صورت مستقیم،‌ به‌کاربستن ادب رسمی،‌ استفاده از سبک گزارش،‌ تحقیر شأن و جایگاه خود و بالا بردن مقام مخاطب در خلال توصیف و گزارش از حالات خود و مخاطب، از مهم‌ترین شیوه‌های رعایت ادب در صحیفة سجادیه است.